Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс
Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс: Нягтлан бодох бүртгэл нь аливаа байгууллага, аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн мэдээллийг цуглуулах, ангилах, бүртгэх, хянах, дүн шинжилгээ хийх, тайлагнах үйл ажиллагааны цогц систем юм.
Товчхондоо, энэ нь байгууллага санхүүгийн хувьд юу эзэмшиж байна, юу өртэй байна, хэр их орлого олж, ямар хэмжээний зардал гаргаж байгаа зэргийг бүртгэх замаар санхүүгийн бодит байдал, үр дүнг харуулдаг хэрэгсэл юм.
Нягтлан бодох бүртгэлийн зорилго
- Байгууллагын санхүүгийн мэдээллийг системтэй бүртгэх
- Удирдлагад шийдвэр гаргахад нь шаардлагатай мэдээллийг өгөх
- Хөрөнгө оруулагч, банк, татварын байгууллага зэрэг гадаад талуудад санхүүгийн тайлангаар дамжуулан мэдээлэл өгөх
- Санхүүгийн сахилга бат, ил тод байдлыг хангах
- Аудит, татвар, хууль эрх зүйн шаардлагыг хангах
Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн ойлголтууд
Хөрөнгө (Assets)
Аж ахуйн нэгжийн эзэмшиж буй, мөнгөн дүнгээр илэрхийлэгдэж болох эд хөрөнгө болон эрх юм. Үүнд:
- Бэлэн мөнгө
- Банк дахь хадгаламж
- Бараа материал
- Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж
- Үл хөдлөх хөрөнгө
Өр төлбөр (Liabilities)
Байгууллага нь гуравдагч этгээдэд төлөх үүрэг бүхий өр, зээл, төлбөрүүдийг хэлнэ. Жишээ нь:
- Банкны зээл
- Нийлүүлэгчдэд төлөх мөнгө
- Татварын өр
Өмч (Owner’s Equity)
Байгууллагын хөрөнгө ба өр төлбөрийн зөрүү буюу компанийн жинхэнэ эзэмшлийн хэсэг юм.
Өмч = Хөрөнгө – Өр төлбөр
Орлого (Revenue)
Бүтээгдэхүүн борлуулах, үйлчилгээ үзүүлэх зэргээс олсон нийт мөнгөн дүн. Үүнд:
- Борлуулалтын орлого
- Түрээсийн орлого
- Хүүгийн орлого
Зарлага (Expenses)
Орлого олох үйл ажиллагаатай холбоотой бүх зардлыг хэлнэ. Жишээ нь:
- Цалин
- Түрээсийн зардал
- Тээврийн зардал
- Татвар
Ашиг / Алдагдал (Profit / Loss)
Орлогоос зарлагыг хассан үлдэгдэл. Хэрвээ орлого нь зарлагаас их байвал ашиг, бага байвал алдагдал гэж үзнэ.
Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн тэнцэл
Нягтлан бодох бүртгэл нь дараах үндсэн тэнцлийн томьёонд тулгуурладаг:
Хөрөнгө = Өр төлбөр + Өмч
Энэ тэнцлийг “нягтлан бодох бүртгэлийн тэнцлийн тэгшитгэл” гэж нэрлэдэг бөгөөд аливаа санхүүгийн гүйлгээ энэ тэнцлийг зөрчих ёсгүй. Жишээлбэл, та тоног төхөөрөмж худалдаж авахдаа банкны зээл авсан бол хөрөнгө болон өр төлбөр хоёулаа нэмэгдэнэ.
Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн зарчмууд
- Хос бичилтийн зарчим
Нягтлан бодох бүртгэлд аливаа санхүүгийн гүйлгээ бүр дор хаяж хоёр дансанд зэрэгт бичигддэг. Нэг нь дебет, нөгөө нь кредит талд ордог. Энэ нь тэнцлийг хадгалах үндэс болдог. - Үргэлжилсэн ажиллагааны зарчим
Байгууллага ойрын хугацаанд үйл ажиллагаагаа зогсоохгүй, үргэлжлүүлэн ажиллана гэсэн төсөөлөлд тулгуурладаг. - Орлого болон зарлагыг хамааруулах зарчим
Орлого болон түүний хамт гарсан зардлыг нэг хугацаанд бүртгэнэ. Энэ нь тухайн үеийн санхүүгийн үр дүнг үнэн зөв харуулахад тустай. - Худалдааны болон бодит үнэ цэний зарчим
Хөрөнгө болон өр төлбөрийг тухайн үед зах зээл дээрх бодит үнэ цэнээр үнэлж бүртгэнэ. - Мөнгөөр илэрхийлэх зарчим
Зөвхөн мөнгөн дүнгээр илэрхийлж болох эд хөрөнгө, үйл ажиллагааг бүртгэнэ.
Нягтлан бодох бүртгэлийн төрөл
Нягтлан бодох бүртгэл дараах хоёр үндсэн төрөлтэй:
- Санхүүгийн бүртгэл: Гадаад талуудад (банкнууд, хөрөнгө оруулагчид, татварын байгууллага) зориулсан тайлан бэлтгэдэг.
- Удирдлагын бүртгэл: Байгууллагын дотоод хэрэгцээнд зориулсан нарийвчилсан тооцоолол, дүн шинжилгээ хийдэг.
Санхүүгийн тайлангууд
Нягтлан бодогчид дараах үндсэн тайлангуудыг боловсруулдаг:
- Баланс буюу санхүүгийн байдлын тайлан
Хөрөнгө, өр төлбөр, өмчийг тодорхой хугацааны огноогоор харуулдаг. - Орлого, зарлагын тайлан
Хугацааны туршид орлого ба зардлыг харьцуулж, ашгийн хэмжээ гаргадаг. - Мөнгөн гүйлгээний тайлан
Байгууллагын мөнгөний орлого, зарлагын хөдөлгөөнийг харуулдаг. - Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан
Компанийн өмчийн дүн хэрхэн өөрчлөгдсөнийг тайлбарладаг.
Холбоотой линк
- Татварын тайлан өгөх хугацаа 2023 он
- Гэрээт нягтлан бодогчийн гэрээний загвар
- Санхүүгийн тайланг энгийнээр тайлбарлая
- Ххоат-ын хөнгөлөлт чөлөөлөлт
