Нярайн шарлалт
Нярайн шарлалт гэж юу вэ?
Нярайн шарлалт (неонаталь шарлалт) нь нярай хүүхдийн арьс, нүдний цагаан хэсэг (склера) шар өнгөтэй болохыг хэлнэ. Энэ нь ихэвчлэн нярай хүүхдийн цусан дахь билирубин хэмээх бодисын хэмжээ ихэссэнтэй холбоотой үүсдэг. Билирубин нь цусны улаан эс задрах үед бий болдог бодис бөгөөд элэгээр боловсруулж биеэс гадагшилдаг.
Нярайн шарлалт нь олон тохиолдолд хэвийн үзэгдэл бөгөөд нярайн амьдралын эхний хэдэн өдөрт (ихэвчлэн 2-3 дахь өдөрт) илэрдэг. Энэ нь ихэнхдээ 1-2 долоо хоногийн дотор өөрөө арилдаг. Гэхдээ зарим тохиолдолд билирубиний хэмжээ хэт ихэсвэл нярайд эрүүл мэндийн асуудал үүсгэж болзошгүй тул эмчийн хяналт шаардлагатай.
Нярайн шарлалт үүсэх шалтгаанууд
- Нярайн элэгний боловсорч гүйцээгүй байдал: Төрсний дараахан нярайн элэг билирубин боловсруулахад хангалттай хөгжөөгүй байдаг.
- Цусан дахь улаан эсийн задрал: Нярайд улаан эсийн задрал их байвал билирубин ихээр үүсдэг.
- Хөхний сүүтэй холбоотой шарлалт: Зарим тохиолдолд эхийн хөхний сүүтэй холбоотойгоор шарлалт удаан үргэлжлэх боломжтой.
- Цусны бүлгийн зөрүү: Эхийн болон нярайн цусны бүлгийн ялгаанаас үүдэн билирубин хуримтлагдах магадлалтай.
Эмчилгээ ба хяналт
- Гэрлийн эмчилгээ (фототерапи): Цэнхэр гэрлийн туяа нь билирубинийг арьсанд шингэж задрахад тусалдаг.
- Эхийг хөхүүлэх: Хөхний сүүний тусламжтайгаар билирубин биеэс хурдан гадагшилдаг.
- Цаашдын хяналт: Билирубиний хэмжээг байнга хянах шаардлагатай тохиолдолд эмчийн заавраар эмчилгээ хийнэ.
Шарлалтыг анхааралтай ажиглах шаардлагатай, учир нь билирубиний хэмжээ хэт их бол нярайн тархины үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлөх магадлалтай. Эргэлзээтэй тохиолдолд эмчид яаралтай хандах хэрэгтэй.
Нярайн шарлалтын сөрөг үр дагварууд
Нярайн шарлалт ихэнх тохиолдолд аюулгүй бөгөөд байгалийн жамаараа арилдаг. Гэхдээ билирубины хэмжээ хэт өндөр (гипербилирубинеми) байвал сөрөг үр дагавар гарах боломжтой. Үүнд:
1. Билирубиний энцефалопати (тархины гэмтэл)
- Билирубин хэт өндөр байх үед энэ бодис тархинд нэвтэрч мэдрэлийн эсүүдэд гэмтэл учруулж болзошгүй. Энэ байдал нь цочмог билирубиний энцефалопати гэж нэрлэгддэг.
- Шинж тэмдгүүд:
- Унтаарах, идэвхгүй болох
- Сүү хөхөх дургүй болох
- Булчин чангарах эсвэл сулрах
- Хоолойгоо хүзүүнээс арагш гэдийлгэх (опистотонус)
- Хүчтэй уйлах эсвэл цочромтгой болох
2. Керниктерус
- Энэ нь билирубин тархины эсийг байнгын гэмтээж, мэдрэлийн өвчин үүсгэдэг хүнд хэлбэрийн сөрөг үр дагавар юм.
- Үр дагавар:
- Сонсголын алдагдал
- Хөдөлгөөний алдагдал (цусны эргэлт, булчингийн хяналт алдагдах)
- Оюуны хоцрогдол
- Хэл ярианы бэрхшээл
3. Сонсголын алдагдал
- Өндөр билирубин нь дотоод чихний мэдрэлийг гэмтээж, байнгын сонсголын асуудал үүсгэж болзошгүй.
4. Нярайн эрүүл мэндийн ерөнхий асуудлууд
- Хэрэв билирубиний хэмжээ өндөр хэвээр удаан үргэлжилбэл нярайн биеийн хөгжил удаашрах, дархлаа сулрах зэрэг нөлөө үзүүлж болно.
Урьдчилан сэргийлэх
- Эрт илрүүлж эмчлэх нь чухал.
- Төрсний дараа нярайн арьс, нүдний өнгийг ажиглах.
- Эмчийн заавраар билирубиний хэмжээг шинжлүүлэх.
- Хөхүүлэх үйл явцыг дэмжих замаар билирубиныг биеэс гадагшлуулах.
Хэрэв нярайд шар өнгө улам гүн болж, дээд тал нь 1-2 долоо хоногийн дараа арилахгүй эсвэл дээр дурдсан шинж тэмдгүүд илэрвэл яаралтай эмчид хандах хэрэгтэй.
Нярайн шарлалтын хэрхэн буулгах талаар
Нярайн шарлалтыг бууруулах арга нь билирубиний хэмжээнээс, шарлалтыг үүсгэсэн шалтгаанаас хамаардаг. Хөнгөн хэлбэрийн шарлалт ихэвчлэн өөрөө арилах боловч зарим тохиолдолд эмчилгээ хэрэгтэй болдог. Үндсэн аргуудыг дараах байдлаар тайлбарлаж болно:
1. Гэрлийн эмчилгээ (Фототерапи)
- Билирубинийг арьсанд задалж, шээс болон өтгөнөөр гадагшлуулахад тусалдаг.
- Нярайн биед тодорхой долгионы урттай цэнхэр буюу ногоон гэрэл тусуулна.
- Энэ нь аюулгүй бөгөөд үр дүнтэй арга юм.
2. Сүүгээ хангалттай хөхүүлэх
- Эхийн сүү нь билирубиныг биеэс хурдан гадагшлуулахад чухал үүрэгтэй.
- Хүүхдийг ойр ойрхон (24 цагт 8-12 удаа) хөхүүлэх нь гэдэсний хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлж, билирубин өтгөнөөр гарахад тусалдаг.
- Хэрэв эхийн сүү дутмаг байвал нэмэлт тэжээл өгч болно (эмчийн зөвлөмжийн дагуу).
3. Эмчилгээний тусгай сүүн тэжээл
- Хэрэв шарлалт эхийн сүүтэй холбоотой (хөхний сүүтэй холбоотой шарлалт) бол эмчийн зөвлөмжөөр богино хугацаанд тусгай сүүн тэжээл өгөх боломжтой. Энэ нь шарлалтыг бууруулахад тустай.
4. Цус солих эмчилгээ
- Хүнд хэлбэрийн шарлалтын үед (билирубиний хэмжээ маш өндөр үед) цус солих эмчилгээ хийж, билирубин болон нярайн улаан эсийг багасгадаг.
- Энэ нь эрсдэл өндөртэй ч шаардлагатай үед амь насыг аврах арга болдог.
5. Хүндрэлийн шалтгааныг эмчлэх
- Хэрэв шарлалт цусны бүлгийн зөрүүтэй холбоотой бол (эхийн болон нярайн цусны бүлгийн таарамжгүй байдал) энэ шалтгааныг тусгай арга хэмжээгээр шийдвэрлэх шаардлагатай.
- Бусад шалтгаан, тухайлбал халдвар, элэгний эмгэгийг оношлож, эмчлэх нь шарлалтыг бууруулахад чухал.
Гэрийн нөхцөлд анхаарах зүйлс:
- Хүүхдийг хангалттай хөхүүлэх.
- Хүүхдийн арьсны өнгө болон ерөнхий байдалд анхааралтай хандаж, сэжигтэй тохиолдолд эмчид хандах.
- Шингэн хангалттай өгөх (шээсний өнгө, өтгөний өнгийг ажиглах).
Хэзээ эмчид хандах вэ?
- Шар өнгө улам тодорч, хөл болон гарын үзүүр хүртэл шар болох.
- Хүүхэд унтаарах, хооллох дургүй болох.
- Сүү хөхөхдөө суларч, уйлагнах эсвэл гэнэт цочих.
- Шарлалт 2 долоо хоногоос дээш хугацаанд арилахгүй байх.
Эмчид цаг тухайд нь хандаж, шаардлагатай эмчилгээг авах нь чухал!
Нярайн шарлатыг хэрхэн хэмждэг талаар
Нярайн шарлалтыг хэмжихэд билирубиний хэмжээг тодорхойлох аргуудыг ашигладаг. Эдгээр нь билирубиныг шууд хэмжих эсвэл клиник ажиглалтаар үнэлэх аргуудыг багтаана.
1. Арьсны шарлалтаар үнэлэх (Клиник үнэлгээ)
- Шарлалт эхлээд нярайн нүүрнээс эхэлж, цааш биеийн доод хэсэгт хүртэл тархдаг. Үүнийг Крамерийн дүрэм гэж нэрлэдэг.
- Нүүр (1-р бүс): Билирубин ойролцоогоор 5 мг/дл.
- Цээж, гэдэс (2-р бүс): Билирубин ~10 мг/дл.
- Гар, хөл (3-4-р бүс): Билирубин ~15 мг/дл.
- Гар, хөлийн үзүүр (5-р бүс): Билирубин 20 мг/дл буюу түүнээс дээш.
- Энэ нь түргэвчилсэн, хялбар арга боловч нарийвчлал багатай учир лабораторийн шинжилгээгээр баталгаажуулах шаардлагатай.
2. Арьсны билирубин хэмжигч (Трансдермал билирубинометр)
- Арьсны гадаргуу дээр тусгай багаж тавьж билирубин хэмждэг.
- Трансдермал билирубинометр нь өвдөлтгүй, хурдан бөгөөд найдвартай арга юм.
- Энэ арга нь ихэвчлэн хөнгөн шарлалтыг анхан шатанд үнэлэхэд ашиглагддаг.
3. Цусан дахь билирубины шинжилгээ (Серум билирубин)
- Шарлалтыг үнэлэх хамгийн нарийвчилсан арга.
- Нярайн судсаас эсвэл өсгийний цоолтоор цус авч билирубины хэмжээг тодорхойлно.
- Билирубиныг дараах байдлаар хэмжинэ:
- Нийт билирубин (Total bilirubin): Шууд болон шууд бус билирубины нийлбэр.
- Шууд билирубин (Direct bilirubin): Элэг боловсруулсан билирубин.
- Шууд бус билирубин (Indirect bilirubin): Элэгээр хараахан боловсруулагдаагүй билирубин.
4. Шарлалтыг үнэлэхэд нас, жинтэй харьцуулалт хийх
- Нярайн нас (цаг, хоног), жинтэй харьцуулан билирубины хэвийн хэмжээг тодорхойлно.
- Жишээ нь, нярайн нас 24-36 цагт билирубин 5-6 мг/дл байх нь хэвийн гэж тооцогддог.
https://www.facebook.com/@AYAcorsetШарлалтыг үнэлэхдээ дараах хүчин зүйлсийг харгалзан үзнэ:
- Нярайн нас (төрсний дараах цаг/хоног).
- Жин болон дутуу төрсөн эсэх.
- Клиник шинж тэмдгүүдийн өөрчлөлт.
- Билирубиний хурдтай нэмэгдэж байгаа эсэх.
Шарлалтыг хяналт хийх хэрэгцээ
- Хэрэв билирубин хэвийн хэмжээнээс давсан бол эмчийн зааврын дагуу нэмэлт шинжилгээ хийх, гэрлийн эмчилгээ эсвэл цус солих зэрэг арга хэмжээ авна.
Шарлалтыг хэмжихдээ эмнэлгийн мэргэжилтний зөвлөгөө авах нь чухал, учир нь билирубины түвшинг зөв тооцох нь эмчилгээний зөв төлөвлөгөө гаргахад нэн чухал байдаг.
Сонирхолтой нийтлэл
