НӨАТ-аас чөлөөлөх бараа, үйлчилгээний тухай

“Эрхэм Түнш Консалтинг” энэ удаагийн нийтлэлдээ “НӨАТ-аас чөлөөлөх бараа, үйлчилгээний тухай” гэх асуултад хариулж байна.

Дараах тохиолдлуудад борлуулалтыг НӨАТ-тэй НӨАТ-гүйгээр ялгаж салгах болдог. Үүнд:

• НӨАТ төлөгч биш байгууллага тайлант жилийн дундуур НӨАТ төлөгч болсон бол
• НӨАТ төлөгч мөн боловч НӨАТ-ийн хуулийн 13 дугаар заалтанд заасан чөлөөлөгдөх орлоготой бараа үйлчилгээнд борлуулалт хийсэн бол
• НӨАТ төлөгч мөн боловч тухайн эрхэлдэг үйл ажиллагаа, борлуулалт нь НӨАТ-өөс чөлөөлөх хуулийн шинэ зүйл заалтад нэмэгдсэн бол
• НӨАТ төлөгч мөн байгаад НӨАТ-ийн хуулийн 12 дугаар заалтанд заасан Тэг хувьд хамаарах ажил үйлчилгээний борлуулалт хийсэн бол
• НӨАТ төлөгч мөн байгаад НӨАТ төлөгч биш болсон бол

НӨАТ гэж юу вэ? 

НӨАТ бол хувь хүнд шууд бусаар буюу худалдан авсан бараа, үйлчилгээнд ноогдуулсан татвар юм. НӨАТ нь бизнес хоорондын болоод эцсийн худалдан авагчийн харилцаан дээр үндэслэдэг учир бизнесийн харилцаанд орж буй нэгжүүд бие биеэ хянах механизм болдгоороо онцлогтой. 

НӨАТ-ыг анх Францын татварын алба татвар төлөгчдийг хэдий хэмжээний орлого олж байгааг шударга үнэнээр нь мэдэхийн тулд бий болгосон гэж үздэг. Швед, Дани зэрэг оронд үйлдвэрлэгчийг татварын дарамтаас чөлөөлөх зорилготой НӨАТ ноогдуулдаг бол аж ахуйн нэгж байгууллагын орлогын татвар дээр суурилсан тогтолцоотой байсан АНУ экспортын бүтээгдэхүүнийхээ үнийг тогтвортой байлгах , өрсөлдөх чадвар нь буурах эрсдэлээс сэргийлэх зорилгоор ноогдуулж эхэлсэн байдаг. 

Манай улсын хувьд төрийн үйлчилгээний хүртээмжгүй байдал, эдийн засагт үзүүлэх улс төрийн нөлөөлөл их, иргэдийн татвар төлөх эрмэлзэл бага зэрэг нь далд эдийн засгийг өсгөх шалтгаан болж байна гэж үзэн далд эдийн засгийг илчлэх хөшүүрэг болгох зорилгоор НӨАТ-ыг ноогдуулж эхэлсэн. 1998 оноос НӨАТ-ын тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш татварын орлогын 27-30 хүртэлх хувийг дангаараа бүрдүүлж байна.

Яагаад НӨАТ төлөх ёстой вэ? 

НӨАТ-ыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудыг нэг тайлан баланст оруулдаг, сүүдрийн эдийн засгийг арилгах болон багасгах, мөнгөний урсгалыг төр өөрийн хяналтад байлгаж, хувь хүн, аж ахуйн нэгж байгууллагыг санхүүгийн цэгцтэй тогтолцоонд оруулах механизм гэж үздэг.

НӨАТ бол Хувь хүний орлогын албан татвартай адилхан таны худалдан авсан бараа, үйлчилгээний үнэд оруулж тооцсон албан татвар юм. Бусад албан татвараас ялгаатай нь улирал бүр төлсөн НӨАТ-ынхаа 20 хүртэл хувийг урамшуулал хэлбэрээр буцаан авах боломжтой. Үүнд, хоёр хувийн шууд буцаан олголт, сугалааны хонжвор хэлбэрээр олгох буцаалт багтана. 

НӨАТ-аас чөлөөлөх бараа, ажил үйлчилгээний жагсаалт:

Дараах барааг НӨАТ-аас чөлөөлнө:

1. Гаалийн байгууллагаас баталсан, зорчигчдод татваргүй нэвтрүүлэхийг зөвшөөрсөн хэмжээ бүхий биедээ авч яваа хувийн хэрэглээний бараа;
2. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суудаг гадаадын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, Нэгдсэн үндэсний байгууллага, түүний төрөлжсөн салбарын хэрэгцээнд зориулан импортоор оруулсан бараа;
3. Гадаад улсын Засгийн газар, олон улсын байгууллагаас буцалтгүй болон хүмүүнлэгийн тусламж, хөнгөлөлттэй зээлээр авсан бараа;
4. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хэрэглээнд зориулсан тусгай зориулалтын хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, автотээврийн хэрэгсэл; Тусгай зориулалтын бус автомашин худалдан авахад хамаарахгүй
5. Зэвсэгт хүчин, цагдаа, улсын аюулгүй байдлыг хангах, шүүхийн шийдвэр биелүүлэх байгууллагын хэрэгцээнд зориулан импортоор оруулж байгаа зэвсэг, тусгай техник хэрэгсэл;
6. Агаарын зорчигч тээврийн хөлөг, түүний сэлбэг;
7. Орон сууцны зориулалтаар ашиглаж байгаа байр буюу түүний хэсгийг борлуулсны орлого;   /Худалдах зориулалтаар шинээр барьсан орон сууцны зориулалттай байр, түүний хэсэгт энэ  заалт хамаарахгүй/
8. Эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэх цус, цусан бүтээгдэхүүн, эд эрхтэн;
9. Хийн түлш, түүний сав, тоног төхөөрөмж, тусгай зориулалтын машин механизм, техник хэрэгсэл, тоноглол;
10. Гадаад улсад захиалгаар хийлгэсэн Монгол Улсын үндэсний мөнгөн тэмдэгт;
11. Борлуулсан алт;
12. Эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын туршилтын бүтээгдэхүүн;
13. Ашигт малтмалын эцсийн бүтээгдхүүнээс бусад экспортод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүн;
14. Банк, банк бус санхүүгийн байгууллага болон бусад хуулийн этгээдээс банк, тусгай зориулалтын компани, орон сууцны санхүүжилтийн компанид хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас гаргах зориулалтаар шилжүүлсэн зээл, санхүүгийн түрээсийн гэрээнээс үүсэх аливаа шаардах эрх;
15. Газар тариалан эрхлэгчийн дотооддоо тарьж борлуулсан үр тариа, төмс, хүнсний ногоо, суулгац, жимс жимсгэнэ, үйлдвэрлэсэн гурил; Энд заасан барааг дамжуулан борлуулж байгаа этгээд НӨАТ-аас чөлөөлөгдөхгүй 
16. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйлдвэрийн аргаар төхөөрч бэлтгэн дотооддоо борлуулсан тураг болон шулж ангилсан мах, боловсруулаагүй дотор эрхтэн, дайвар бүтээгдэхүүн; Энд заасан барааг дамжуулан борлуулж байгаа этгээд НӨАТ-аас чөлөөлөгдөхгүй 
17. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт дотоодын түүхий эдээр боловсруулан дотооддоо борлуулсан хүнсний сүү, сүүн бүтээгдэхүүн; Энд заасан барааг дамжуулан борлуулж байгаа этгээд НӨАТ-аас чөлөөлөгдөхгүй 
18. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйлдвэрлэсэн, үйлдвэрлэн борлуулсан жижиг, дунд үйлдвэрийн үйлдвэрлэлийн зориулалт бүхий тоног төхөөрөмж, сэлбэг хэрэгсэл;
19. Инновацийн төслөөр дотоод, гадаадын зах зээлд шинэ бараа, бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл явуулахад шаардлагатай, дотоодод үйлдвэрлэдэггүй түүхий эд, материал, урвалж бодис;
20. Импортоор оруулж байгаа бөөрөнхий мод, гуалин, зүсмэл материал, банз, модон бэлдэц, хагас боловсруулсан модон материал;
21. Экспортод гаргасан түүхий болон угаасан, самнасан ноолуур, арьс шир;
22. Соёлын өвийг судалж шинжлэх, сэргээн засварлахад ашиглах материал, техник, тоног төхөөрөмж, бодис, багаж хэрэгсэл;
23. Монгол Улсаас гадаад улсад суугаа дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газрын албан ажлын болон тэдгээрт ажиллагсдын хувийн хэрэгцээнд зориулан худалдаж авсан бараа, ажил, үйлчилгээг тухайн улсад албан татвараас чөлөөлдөг бол тэр улсаас Монгол Улсад суугаа дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газрын албан ажлын болон тэдгээрт ажиллагсдын хувийн хэрэгцээнд зориулж Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээ. Гадаадын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, тэдгээрт ажиллагсдад албан татварын чөлөөлөлтийг эдлүүлэхдээ төлсөн албан татварыг буцаан олгох зарчмыг баримтална.
24. Нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10 дахин, зөөврийн компьютерийн хувьд 30 дахин нэмэгдүүлснээс дээшгүй үнийн дүнтэй, ижил төрлийн хоёроос илүүгүй бараа бүхий хувь хүний нэр дээр илгээсэн улс хоорондын шуудангийн илгээмж;
25. Гэрээлэгч болон туслан гүйцэтгэгч нь газрын тос, уламжлалт бус газрын тостой холбогдсон үйл ажиллагаанд зориулан хайгуулын нийт хугацаанд болон ашиглалтын эхний таван жилд импортолсон тусгай зориулалтын машин, техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, тоноглол, түүхий эд, материал, химийн болон тэсрэх бодис, сэлбэг хэрэгсэл;
26. Газрын тос болон уламжлалт бус газрын тостой холбогдсон тайлан материал, дээж болон газрын тос;
27. Чөлөөт бүсэд зорчигчийн худалдаж авсан гурван сая төгрөг хүртэл үнийн дүнтэй бараа.
28. Сэргээгдэх эрчим хүчний судалгаа шинжилгээний болон үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж, түүний дагалдах хэрэгсэл, сэлбэг.

Энэ жагсаалтын 9, 18, 19, 20, 28-д хамаарах барааны жагсаалтыг Засгийн газар батална.

Дараах үйлчилгээг НӨАТ-аас чөлөөлнө:

1. Валют солих үйлчилгээ;
2. Мөнгө хүлээн авах, шилжүүлэх, баталгаа, төлбөрийн нэхэмжлэл гаргах, вексель, хадгаламжийн данстай холбогдсон банкны үйлчилгээ;
3. Даатгал, даатгалын зуучлал, давхар даатгал, эд хөрөнгийн бүртгэлийн үйлчилгээ;
4. Үнэт цаас, хувьцаа гаргах, шилжүүлэх, борлуулах, хүлээн авах, тэдгээрт баталгаа гаргах үйлчилгээ;
5. Зээл олгох үйлчилгээ;
6. Нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын сангийн мөнгөн хөрөнгийг байршуулсны хүүг олгох, шилжүүлэх үйлчилгээ;
7. Банкны болон банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршооны зээлийн хүү, санхүүгийн түрээсийн хүү, ногдол ашиг, зээлийн баталгааны хураамж, даатгалын гэрээний хураамж төлөх үйлчилгээ;
8. Орон сууцны зориулалтаар баригдсан зориулалтын дагуу ашиглагдаж байгаа байрыг болон түүний тодорхой хэсгийг хөлслүүлэх үйлчилгээ;
9. Боловсролын болон мэргэжлийн сургалт явуулах тусгай зөвшөөрөлтэй хувь хүн, хуулийн этгээдийн эрхлэн гүйцэтгэж байгаа дүрэмд нь заасан боловсрол, мэргэжил олгох үйлчилгээ;
10. Эрүүл мэндийн үйлчилгээ; Эм, эм бэлдмэл, эмнэлгийн багаж, техник хэрэгсэл үйлдвэрлэх, худалдан борлуулахад энэ заалт хамаарахгүй.
11. Шашны байгууллагын үйлчилгээ;
12. Төрийн байгууллагаас үзүүлж байгаа үйлчилгээ. Үүнд Засгийн газар, түүний агентлагууд, төсөвт байгууллагуудаас үзүүлж байгаа төрийн үйлчилгээ хамаарна. Засгийн газрын бус байгууллагууд Засгийн газрын шийдвэр, гэрээний үндсэн дээр санхүүжилт авч төрийн гүйцэтгэх байгууллагын тодорхой чиг үүргийг бүрэн буюу хэсэгчлэн гүйцэтгэж байгаа үйлчилгээ хамаарахгүй;
13. Автотээврийн тухай хуулийн[6] 3.1.11-д заасан нийтийн тээврийн үйлчилгээ;
14. Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа эрхэлдэг хуулийн этгээд гадаад улсын аялал жуулчлалын байгууллагатай гэрээ байгуулж жуулчдыг нь хүлээн авах, уг үйлчилгээг төлөвлөх, сурталчлах, бичиг баримтыг нь бүрдүүлэх зэрэг гадаадын жуулчдад үзүүлсэн /туроператор/ үйлчилгээ.  Жуулчдад үйлчлэх бааз, ресторан, жуулчин тээвэрлэх, газарчлах болон зочид буудлын үйлчилгээ хамаарахгүй;
15. Соёлын өвийг сэргээн засварлах үйлчилгээ;
16. Оршуулгын үйлчилгээ.
17. Ирээдүйн өв санд улсын төсвөөс хуваарилсан орлого эх үүсвэр, сангийн хөрөнгө оруулалтын орлого.

Жилийн 50 саяас доош төгрөгийн бараа, ажил, үйлчилгээ борлуулсан этгээд /импортоор оруулахаас бусад/-ийг албан татвараас чөлөөлнө.

Бараа, ажил, үйлчилгээг үйлдвэрлэлийн дотоод эргэлтэд ашигласнаас бусад хэлбэрээр бусдад үнэ төлбөргүй шилжүүлсэн буюу хувийнхаа хэрэгцээнд ашигласан бол нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхгүй.

Гадаад улсын Засгийн газар, олон улсын байгууллагаас хүмүүнлэгийн болон буцалтгүй тусламжаар авсан бараа, буцалтгүй болон хүмүүнлэгийн тусламж, хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд гадаад улсын Засгийн газар, олон улсын байгууллагаас өгсөн санхүүжилт /мөнгөн хөрөнгө/-ээр дотоодын зах зээлээс худалдан авч байгаа бараа, ажил, үйлчилгээг албан татвараас чөлөөлөхөд мөрдөх журмыг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

Монгол Улсын Засгийн газраас гадаад улсын Засгийн газар, олон улсын байгууллагатай байгуулж соёрхон баталсан олон улсын гэрээний дагуу санхүүжигдэх бараа, ажил, үйлчилгээг НӨАТ-аас чөлөөлнө. Энд заасан  төсөл, арга хэмжээний нэр, түүнийг хэрэгжүүлэгч этгээд, төслийн санхүүжилтын дүн, төсөл хэрэгжүүлэх хугацааг Засгийн газар батална.

Холбоотой линк

• Татварын тайлан өгөх хугацаа 2023 он
• Гэрээт нягтлан бодогчийн гэрээний загвар
• Санхүүгийн тайланг энгийнээр тайлбарлая
• Ххоат-ын хөнгөлөлт чөлөөлөлт

 .

Бидний үйлчилгээ:

Нийтлэл: